JOSEPH BEUYS : 7000 EIKEN VOOR KASSEL, EEN PERPETUUM MOBILE.

De eiken van Joseph Beuys op de Friedrichplatz

Hoe zit het met de '7000 Eichen' van Joseph Beuys? Die vraag stel ik mij telkens wee r als ik naar de Documenta ga. In 1982, naar aanleiding van de zevende editie, stelde de Duitse kunstenaar voor om 7000 eiken bomen te planten in de stad. Hij benoemde zijn bijdrage met de naam "sociale sculptuur", de bomen zouden immers voor vergroening zorgen, de lucht verontreiniging tegengaan, een lang leven leiden en bovenal een sociaal kunstwerk zijn waar alle burgers van Kassel mee aan zouden participeren door ze (bijvoorbeeld) te helpen planten of de ruimte ervoor te vinden. Het voorstel van Beuys (1921-1986), die mee aan de wieg stond van de Duitse groene partij, 'Die Grünen', sloeg in als een bom. Enerzijds was het "kunstwerk" niet zichtbaar als reëel "kunstwerk", zoals men het in de kunstwereld gewoon is, niet commercieel verhandelbaar en kon het uitgelegd worden als een "politiek statement" tegenover falende overheden. Maar Beuys, die veel aandacht trok bij jonge bewuste academiestudenten, vond dit vergroeningsproject belangrijker dan een kunstwerk op de maat der verwachtingen. Twee van Beuys eiken staan tegenover de Fridericianum met voor hun stam in de bodem een steen met verwijzing naar het project. De beide bomen zijn wel niet tezelfdertijd gepland, de eerste is van 1982 en de volgende van 1987. Het zijn ook niet allemaal dezelfde soort eiken die gepland zijn wat een verschil geeft in structuur. Tijdens de daaropvolgende Documenta's werd er weinig aandacht aan besteed, en ook nu niet hoewel de 'sociale sculptuur' perfect past in het concept van curator Adam Szymczyk.

De Universiteit van Kassel heeft de evolutie van het project '7000 Eichen' op eigen initiatief in kaart gebracht en gepubliceerd in schooltijdschrift. Beuys had in zijn inhoudelijke motivering gesteld dat het de bedoeling was om met zijn "sociale sculptuur' de burgerzin aan te wakkeren, maar wellicht ook om de kosten te drukken en het projectvoorstel bij de plaatselijke overheid verkocht te krijgen, heeft hij voorgesteld om de burgers te laten meehelpen bij de realisatie van het project. Het voorstel stootte echter ook op scepsis bij een deel van de bevolking die zich vooral bezorgd toonden over de plaatsing en de eventuele overlast. Sommige bomen werden na hun aanplanting met gif vernietigd, zo herinner ik mij. Daarbovenop kwam ook nog de bureaucratie een woordje meespreken. Voor het aanplanten van de 7000 eiken was een algemene planmatige aanpak nodig, stedenbouwkundige vergunningen en bovendien is ook de periode beperkt waarin men de bomen met succes kan en mag aanplanten. Men plant geen 7000 bomen in één keer. Deze voorzieningen waren niet aanwezig toen Beuys zijn voorstel op tafel legde. Zo zouden 4 bomen worden gepland op het plein van de gevangenis maar daar moest men dan extra letten op het feit dat ze niet misbruikt zouden worden door de gevangenen. Bovendien zou aan de voet van elke boom een steen leggen met de gegevens om het project te duiden. De 7000 stenen lagen een lange tijd na de Documenta nog opgestapeld op het plein voor het Fridericianum wat het stadsaanzicht van Kassel niet ten goede kwam. Ze bleken achteraf een drukmiddel te zijn voor de finale uitvoering van het project want de stad wou ze hoe dan ook weg van de mooie Friedrichplatz.

De stedelijke groendienst en de gemeenteraad van de stad stonden ook al niet te springen. Beuys had als ondertitel voor zijn project "stadtverwaldung statt stadverwaltung" genomen en dit viel niet in goede aarde. In het begin plantte men de bomen overal waar plaats was vrijgekomen en niet meer gebouwd zou worden of op braakliggende gronden. Maar vervolgens zou men vanaf 1983 ook in de straten gaan aanplanten maar dat hield dan weer in dat die straten zouden moeten worden heraangelegd wat de kostprijs opdreef. In zijn voorstel had Beuys ook aangegeven om eiken van het stamtype 'Basalt', afkomstig uit het Eifelgebergte, aan te kopen en dat verhoogde dan weer de kostprijs vanwege het transport. Maar uit de studie van Prof. Ariane Röntz blijkt een grote toegefelijkheid van de kunstenaar die stelde dat er in de plaats van eiken ook essen, linden en andere bomen kunnen worden aangepland afkomstig uit het gebied Nordhessen, dichterbij Kassel, met als doel de kosten nogmaals te drukken. Door deze toegeving is er echter ook een soort van improvisatie ontstaan waardoor de verschillende bomensoorten door elkaar zijn aangeplant. Er zijn ook geen afspraken gemaakt voor de plaatsing van de gedenkstenen ten opzichte van de boomstam. Nu, 35 jaar, later zijn er ook al bomen die door ziekte moeten worden vervangen. De vraag stelt zich of de zieke eiken moeten worden vervangen door bomen die beter bestand zijn tegen het klimaat?

Het Beuys project kan dus worden beschouwd als een 'perpetuum mobile', een nooit eindigend project. Welke rol zullen de nieuwe besturen en burgers in dit project spelen? Het gaat tenslotte om een kunstwerk van een der iconen uit de Duitse kunstgeschiedenis van na de tweede wereldoorlog. Geen enkele Documenta verwijst naar de evolutie van het project in zijn functie van kunstwerk en dat is opmerkelijk. Uit het onderzoek van de Universiteit blijkt ook dat Beuys de intentie had om zijn project wereldwijd te verspreiden, een tot op heden vrijwel onbesproken element in het 'Eichen  project'  dat Beuys voor ogen had. Wie neemt de handschoen op?

Roger D'Hondt