SALVADOR DALI EN HET THEATER VAN DE SPYCHOANALYSE

Gelijktijdig met de bekendmaking, door een rechter in Madrid, dat zijn lichaam moet worden opgegraven omdat een 62 jarige vrouw uit Girona bewezen wil zien dat hij haar biologische vader is, is in het 'Musée d'art Moderne' van Céret een tentoonstelling geopend gewijd aan Salvador Dali (1904-1989). Daaruit blijkt dat Dali niet de gekke excentrieke surrealist is zoals hij vaak is voorgesteld maar een spiritueel kunstenaar die meer is dan een schilder, tekenaar of beeldhouwer. Zijn zogenaamde excentrieke optredens zijn een aanvulling op zijn oeuvre en zouden, moesten ze vandaag worden uitgevoerd, wel eens kunnen omschreven worden als 'performances'. Zo is er een video te zien - 'Chaos and Creation' - waarin Dali een optreden verzorgt voor de Amerikaanse nieuwszender CBS in 1960. In de studio staan enkele schildersezels. Als de interviewer Dali aanspreekt als "maître Dali, de master painter" mept hij de schragen tegen de grond. Een, met de nep afbeelding van een werk van Piet Mondriaan(1872-1944), blijft rechtop staan. Dali zegt, zinspelend op het non figuratieve werk van Mondriaan, aan de interviewer zichzelf niet te beschouwen als een schilder. En in de werkelijkheid is hij misschien ook wel meer een performer dan een "kunstschilder", in de werkelijke betekenis van het woord, zoals vandaag blijkt uit deze tentoonstelling.

De Amerikaanse fotograaf Philippe Halsman (1906-1979) is gedurende vele jaren de man die de optredens van Dali vastlegde op de flmrol. Veel van zijn foto's zijn in de tentoonstelling en de verzorgde catalogus opgenomen. Men ziet Dali in vele gedaanten, zoals: onder een aan het kruis genagelde kristur in spiegelbeeld zwevend op zijn rug dezelfde pose aannemend als de figuur boven hem of in een hotelbed liggend met een bril waarvan de kijkglazen zijn vervangen door spiegelglas. De vaak theatrale beelden zijn geen toevalligheden maar berusten op een vooraf uitgestippeld draaiboek. In zijn nog jonge loopbaan schreef hij scenario's voor twee experimentele films van Spaanse cineast Luis Buñuel (1900-1983) die bij het surrealisme aansluiten. Zijn eerste tentoonstelling op jeugdige leeftijd was in het theater van zijn geboortestad Figueras. Zijn museum in deze stad, dat hij mee heeft opgericht, in ook al in een voormalig theater gevestigd. Hij ontwerpt zelf kostuums en decors. De magie van het theater is uit het oeuvre van Dali niet weg te denken maar krijgt in de context van deze tentoonstelling een totaal andere performatieve betekenis.

Zeer tot de verbeelding sprekend, om Dali de hoedanigheid van een performance kunstenaar toe te kennen, is een foto van Man Ray (1890-1976) uit 1933. Hij fotografeert het lichaam van de kunstenaar die zich heeft ingewikkeld in een wit laken dat is opgehangen aan een muur. Op de grond, los voor de mummieachtige figuur, staan zijn schoenen. 'Dali drapé', zoals het werk noemt, sluit anderzijds als beeld aan bij het "Catalaanse surrealisme" van de kunstenaar. Dali heeft er als surrealist een eigenzinnige visie op nagehouden. Veel van zijn werken zijn ontleend aan skeletten, röntgenfoto's en spiegelbeelden. Erotiek en vrouwen komen er vaak in voor hoewel hij een fobie had voor de vrouwelijke seks.

'Buste de femme Retrospectif'' 

Een merkwaardig deel van de werken in de tentoonstelling berust op een interpretatie van het wereldberoemde werk 'L'Angelus' van de Franse schilder Jean François Millet (1814-1875) dat zich in het Musée d'Orsay bevindt. Het werk toont een boer en een boerin die op een akker een gebed lezen. Het werk moet indruk hebben gemaakt op Dali. Zo laat hij zich fotograferen staande bovenop een salontafeltje met een aristocratisch pak en over zijn hoofd en op zijn borst gespeld een kussenovertrek met de afbeelding van 'L'Angelus', waarschijnlijk uit de boetiek van d'Orsay, of maakt hij een beeld met de buste van een vrouw die op haar hoofd een stokbrood draagt en daarbovenop het L'Angelus in een sculpturale vorm.

Het is de eerste keer dat het 'Musée d'art Moderne' In Céret een tentoonstelling weidt aan Dali. En dat is op zich merkwaardig. Het Zuid Franse stadje, niet ver van de Spaanse grens, ligt op amper 25 km van de geboorteplaats van Dali. Het heeft zijn bekendheid te danken aan de vele modernistische kunstenaars die er hebben verbleven en vaak een werk schonken aan de stad. Zo heeft Céret een unieke collectie moderne meesters verworven. Het museum bezit werken van ondermeer Picasso, Braque, Gris, Herbin enz. maar ook recent werk van bv. Claude Viallat en van andere hedendaagse kunstenaars die in het museum een expositie hebben gekregen. Naar verluit probeerde Dali er via Pablo Picasso een expo ter versieren maar Picasso zelf reageerde niet. Vermoedelijk had hij niet zo begrepen op Dali omdat die zich niet openlijk heeft uitgesproken tegen het Franco regime. Dali vertoefde tijdens de tweede wereldoorlog weliswaar in vrijwillige ballingschap in de Verenigde Staten maar liet na om het Franco regime openlijk af te vallen. De plaatselijke autoriteiten van Céret zochten wel contact met de kunstenaar.

In 1965 werden Salvador Dali, gekleed in een kostuum van admiraal ter zee maar met typische Catalaanse espadrilles, en zijn vrouw Gala feestelijk onthaald in Céret en in een open koets door de stad gereden. Hij noemde zijn bezoek aan de stad op de zijn vertrouwde wijze "een historisch moment". Door de beslissing van de rechter in Madrid haalde de Dali de voorbije dagen andermaal de wereldpers. Maar deze keer heeft hij de regie niet zelf in handen al lijkt het openmaken van de graftombe in Figueras niet zo vanzelfsprekend. Dat blijkt uit de vele boze reacties van de Catalanen die het openbreken van het graf willen verhinderen door bij de rechter beroep aan te tekenen. De Franse schrijver en aanhanger van het surrealisme André Breton (1896-1966) noemde hem ooit "de prins van de Catalaanse intelligentie" en dat willen de Catalanen niet zomaar opgeven.

Mede door de expertise van Jean-Michel Bouhours, die eerder al meewerkte aan Dali tentoonstellingen in het Centre Pompidou te Parijs en Reina Sofia in Madrid heeft men, meer dan 50 jaar na zijn bezoek aan Céret, in het 'Musée d'art Moderne' een selectief maar mooi overzicht van zijn oeuvre bijeengebracht.

Roger D'Hondt

Foto's MVH

Tot 1 oktober

 www.musee-ceret.com