ELS DIETVORST : MANIFEST VOOR MENSELIJKE WAARDIGHEID

Els Dietvorst met enkele leden
van The Barra Movement

Na enkele jaren onenigheid is de ‘BelgianArtPrize’ opnieuw uitgereikt in Brussel. Laureaat voor 2021 is de in Ierland wonende Belgische kunstenares Els Dietvorst (1964). Traditiegetrouw krijgen de laureaten een tentoonstelling in Bozar maar Els pakt meteen uit met een tweeledige tentoonstelling in Bozar en in de Centrale Fot Contemporary Art aan het Sint-Katelijneplein die de naam ‘This is what you came for’ heeft gekregen. Een heuse uitdagende titel want eenmaal als je daar bent wordt je bij de lurven gevat door uit het leven gegrepen installaties waarin Dietvorst zicht ontpopt als een activistische kunstenares die sociaal en gemeenschapsgericht in actie treed. Ze laat zichzelf deel uitmaken van The Barra Movement een groep kunstenaars die zij als het ware van de straat heeft weggeplukt een waarmee ze een collectief vormt voor dit project. “Wat is een individuele kunstenaar, bestaat dat wel? Ik heb daar vragen bij” zegt zij tijdens ons gesprek over de samenwerking met andere mensen. Op de plaats waar ze woont, aan de Ierse kust, bouwde ze tijdens de pandemie met buren en passanten een tempel met ter plekke gevonden keien om het samenhorigheidsgevoel in deze moeilijke tijden in stand te houden en zelfs aan te wakkeren.

In Bozar toont ze oud en nieuw werk. Zo krijgt het drijfhout van de Ierse kust een nieuw leven in sculpturen die wij allemaal zouden kunnen bedenken. Maar de geest in de sculpturen maakt deel uit van een denkbeeld over hoe kunst kan ontstaan. Men moet het niet hoger gaan zoeken dan nodig om kunst te maken. In een van de zalen wordt ‘Vive le démocratie’ vertoond een film van Dietvorst waarin beelden zijn verwerkt gemaakt door Kokou Zokli een Togolees die zijn land is ontvlucht tot in multiculturele wijk Anneessens te Brussel. Hij filmde met zijn smartphone een betoging in Togo waarop te zien is hoe mensen worden uiteengedreven met rubberen kogels. Dietvorst werkte daarop verder met als doel het levensverhaal van de man te tonen aan de mensheid. In dezelfde zaal hangen prints met de namen van de 44.464 vluchtelingen die sinds 1993 zijn omgekomen in een poging om het Europees vasteland te bereiken. Drie eerder in 2000 door haar gemaakte mansgrote figuren staan aan de ingang van de zaal de duizenden migranten op te wachten die nog pogen het beloofde land te bereiken. De installatie is een kaakslag voor de politiek die er weinig van bakt.

In de Centrale tref je een mix aan van sculpturen, installaties, videobeelden en performances gecreëerd door The Barra Movement , naam voor een groep kunstenaars wiens werken je anders wellicht nooit de Bozar of de Centrale had kunnen bewonderen. Hun oeuvre zou niet hebben gedeugd of ze missen de steun van invloedrijke galeries en verzamelaars. Dietvorst loodste hen daarbinnen en maakt zelf ook deel uit van de groep. Er zijn dansers, tekenaars, kostuumontwerpers, schilders, kortom 11 multidisciplinaire kunstenaars die de vrijheid hebben gekregen om te doen en te tonen waar ze zin in hebben. Samen met Dietvorst hebben ze weken aan het project gewerkt. De creativiteit die daar uit voortvloeit is gigantisch, eigenzinnig verassend en gaat soms terug naar hun land van herkomst maar is niet bepaald te benoemen onder de traditionele of outsiderkunst. Het zit gewoon in hun genen. Je vindt in de thema’s veel terug van wat de wereld tegenwoordig bezighoud, van racisme tot klimaatverandering en de oorlog in Oekraïne. Dit laatste is meer dan een toemaatje, het zit in onze gedachten en het feit dat dit alles op een creatieve manier wordt naar boven gehaald maakt het statement geloofwaardig.

Sommige creaties doen ze samen. Op de avond van de opening organiseerden ze een parade door de straten van Brussel, van de Centrale naar Bozar in de Ravensteinstraat. Op hun schouders getild droegen ze een met bijenwas bewerkte boomstronk die als een monumentale kaars met vuur werd aangestoken. Een aandenken aan een dakloze man uit Kameroen die jarenlang in een ‘Cabane de la fortune’ langs het kanaal Brussel-Charleroi woonde,  een verwoede verzamelaar van veel ‘gerief’ dat door mensen werd achtergelaten. Tegelijk leggen ze ook een levenslijn tussen het laboratorium dat de Centrale is en het institutionele gebeuren in Bozar.  Het is een sociologische afweging die gemaakt moet worden want behalve rellen is in Brussel ook veel goesting aanwezig bij de bevolking om er inventief iets van te maken. Cultuur in het algemeen en ‘This is what you came for’ in het bijzonder dragen daar toe bij. De tentoonstelling nodigt uit om deel te nemen, de deur staat open om in het ‘mouvement’ te stappen. Op plaatsen zoals de Centrale is dat mogelijk, Bozar probeert zich aan te passen maar zit opgeschept met dat veredelde syndroom van het ‘Paleis voor Schone Kunsten’.

Hommage aan Philippe Vandenberg

Dietvorst zelf is in de Centrale aanwezig met sculpturen en een aangrijpende hommage aan Philippe Vandenberg (1952-2009) een kunstenaar die te vroeg uit het leven stapte en met wie ze jaren geleden op het punt stond te gaan samenwerken. Vandenberg schreef in zijn laatste levensjaren filosofische teksten op tekenbladen met zijn bloed. In de video installatie, die op een groot linnen doek wordt geprojecteerd, voltooid Dietvorst een van zijn werken met haar eigen bloed. Zo kom ik dicht bij hem, zegt ze. De tragiek van een artistieke overleving.

Het praktijk van Dietvorst sluit aan bij de filosofie van Beuys voor wie elke mens een kunstenaar is. Haar projecten maken dit herkenbaar. De link tussen kunst en bestaan zorgt ervoor dat kunst een bestaansreden heeft. In zekere zin zit zij op hetzelfde spoor als Francis Alÿs (1959) die gedragingen van mensen analyseert in functie van de creativiteitswaarden die in elk van  ons schuilgaat en documenteert voor de overleving,  terwijl de aankomende Documenta 15 in Kassel (18 juni 25 september) ons een beeld zal schetsen van kunst voortgebracht door collectieve gemeenschappen.  Dietvorst is nog iets concreter en benut alle soorten media om haar engagement te tonen als een manifest voor de menselijke waardigheid. De tentoonstelling in de Centrale was bedoeld als een afzonderlijk project, los van Bozar, maar de confrontatie versterkt de betekenisvolle evolutie in haar praktijk.  Ze is geopend tot 18 september van woensdag tot zondag van 10:30 tot 18:00 uur. https://centrale.brussels/ , in Bozar tot 21 juli.

Roger D'Hondt