DEBORAH de ROBERTIS en de vrije meningsuiting.
Haar performances
dagen de kijkers uit, ook al zijn ze op zich vaak zogenaamde 'live' uitvoeringen
van scènes in kunstwerken die als klassiek beeldmateriaal kunnen worden
afgelezen. Zo ging ze in het Parijse Musée d'Orsay met gespreide benen en
ontblote vagina onder het erotisch getinte schilderij L'origine du
monde van Gustave Courbet uit 1866 zitten. Het schilderij stelt een rugliggend
vrouwelijk naakt voor met het accent op de schaamstreek. Erotisch maar vooral
zeer naturel geschilderd. Het poserende personage is onherkenbaar. In het kader
van de discussie over 'seksuele overschrijding' staat het schilderij, net als
vele andere in de musea wereldwijd, momenteel ter discussie.
Als men zich in de omgeving van dit schilderij bevindt dan
stelt men bij de bezoekers verschillende gedragspatronen vast. Een analyse ter
plaatse leerde mij het volgende: sommigen stappen er snel voorbij met een
schuine blik naar het schilderij, anderen blijven bewonderend staan. Veel hangt
af van het feit of de kijker in gezelschap verkeerd of niet en of zijn/haar
reactie verborgen wil houden voor het gezelschap. Maar een schilderij blijft
een schilderij. Het is een weergave van een scène in het atelier van de
kunstenaar waar een model poseert. Enkel Courbet heeft zijn gevoelens in dit
krachtig werk een plaats gegeven.
Anders wordt het natuurlijk als de Robertis in levenden
lijve de scène opvoert voor een publiek dat bestaat uit museumbezoekers en ongewild
wordt geconfronteerd met de performance. Hier is geen sprake van een roerloos
schilderij maar van een uitvoering in real time ad rem. Dat wekt natuurlijk verschillende
andere soorten reacties op waarbij mannen, vrouwen en koppels reageren op een
'live' uitvoering van L'origine du monde. Op YouTube is te zien hoe
mensen gaan applaudisseren en anderen gesticulerend de zaal verlaten. de
Robertis zegt daarover dat het haar bedoeling is om mensen over "censuur,
seksisme en schaamte" te laten nadenken. Het zijn thema's die in deze tijden
van 'rücksichtslos terugkerend conservatisme' de samenleving anno 2018 blijkbaar
nog steeds beroeren. de Robertis, die een vrijdenkende samenleving voorstaat,
heeft dus alle redenen om daar tegen in te gaan. Voor wie er nog zou aan
twijfelen, de toegevoegde waarde van de performance kunst in de ontwikkeling
van de kunstgeschiedenis wordt hier in de spreekwoordelijke 'verf' gezet.
 |
| Foto NR |
50 jaar geleden had in hetzelfde gebouw van Bozar een 'Anti
Censuur manifestatie' plaats. Kunstenaars uit de verschillende artistieke
disciplines verenigden er zich om te protesteren tegen de herhaalde provocaties
van de Bijzondere Opsporing Brigade (BOB), toen onderdeel van de
staatveiligheid, gericht tegen de vrije meningsuiting. De druppel die de emmer
deed overlopen kwam tot stand op 30
december 1967 tijdens het 'Vierde Experimenteel Filmfestival (EXPRMTL)' in het Casino van Knokke. Auteur en regisseur Hugo Claus (1929-2008) liet
er het toneelstuk ‘Masscheroen’ opvoeren, zijn bewerking van het middeleeuws
spel “Marieken van Nijmegen”. Naast een in sexy lingerie en met bondage geklede
actrice komen drie naakte acteurs, waaronder 2 Vlaamse collega’s van Claus; de
schrijvers Freddy de Vree en Hugues C. Pernath en de Britse (klank)dichter
Bob Conning op de scène. Zij
beelden de heilige Drievuldigheid uit. Een deel van het publiek reageert
verontwaardigd op de "erotische" scènes. De Franse paus van de
happenings, de kunstenaar provocateur Jean Jacques Lebel (Neuilly sur
Seine 1936), maakt gebruik van de
verwarring. Tijdens een chaotisch debat tussen het publiek en de festival jury
springt hij op het podium en stelt voor om een ‘Miss Festival’ te verkiezen.
Prompt komen een aantal naakte mannen en vrouwen, onder wie Yoko Ono (°Tokyo 1936),
die tijdens het festival haar experimentele film “Number Four" voorstelt en
haar toenmalige Amerikaanse echtgenoot en kunstenaar Anthony David (New
York 1937), uit de coulissen naakt het
podium op. Volgens de aanklacht bedekte ze haar borsten met een bordje
waarop het nummer 6 vermeld was, doch “waarvan de sexe volledig onbedekt en
duidelijk zichtbaar was”. Volgens de Pro Justitia waren er 500 mensen in de
zaal en duurde de happening een 3 tal minuten. Claus en acteurs werden door de
rechtbanken veroordeeld. Persuittreksels 'uit de tijd van toen' hangen in de
tentoonstelling 'Con amore' over Hugo Claus die tot 27 mei in Bozar te zien is.
Kortom de geschiedenis herhaalt zich en we mogen vrezen dat er sindsdien weinig
is verandert.
In het Palais de Tokyo te Parijs is tot 13 mei de
tentoonstelling 'L'un et L'autre' te zien, samengesteld door de kunstenaars J.J.
Lebel en Kader Attia (Seine-Saint-Denis 1970). Het is een boeiend interessant
onderzoeksproject naar de wijze waarop hedendaagse media omgaan met informatie
met betrekking tot de belangrijke hedendaagse kwesties in de samenleving. Vaak
worden gegevens opgeblazen tot gewelddaden en worden gewelddaden gesmoord in
smeuïge verhalen die ver van de waarheid staan. Lebel en Attia tonen met
beelden en geluidsopnames aan hoe de media de waarheid geweld aandoen en hoe
censuur haar intrede doet via de persbureaus en de beperkte mogelijkheden van
de redacties om de nieuwsgaring te controleren. Zij tonen beelden van
gebeurtenissen die door de media de nek zijn omgewrongen en maken met dezelfde
beelden confronterende installaties. Voor deze tentoonstelling maakte Lebel
onder meer een labyrint met confronterende levensgrote foto's uit de gevangenis in Abu
Graib. Men gaat er als bezoeker in en wil er na een tijdje zo vlug mogelijk uit
geraken geconfronteerd zijnde met de mensonterende de gruweldaden die er plaatsvinden.
Belangrijk is dat hedendaagse kunstenaars duidelijk meer
mogelijkheden hebben dan de reguliere media om hun visie van de feiten weer te
geven en tot de kernen van de kwesties door te dringen. De kunstenaar van
vandaag is een onderzoeker geworden die meer belang echt aan de waarheid dan
aan schoonheid. Dat wij er op het vlak van de vrije meningsuiting niet zijn op
vooruit gegaan is een feit. Gelukkig zijn er nog artiesten die dit aan de kaak
stellen. www.palaisdetokyo.com
Roger D'Hondt
PS Bozar organiseert
een reeks manifestaties aan naar aanleiding van mei '68: "50 years of cultural protest" . www.bozar.be
Reacties
Een reactie posten